Laat ik beginnen met excuses. Ik zal vandaag vrij veel Engelse woorden gaan gebruiken. De reden hiervoor is vrij simpel. Ik wil het graag met u hebben over het boek 1984 van George Orwell. Overigens ook als u de film heeft gezien, of als u in de bijzonder gelukkige omstandigheid bent geweest dat u de briljante en beklemmende uitvoering van het toneelstuk in London heeft bijgewoond, dan zult u goed begrijpen waar ik het over wil gaan hebben.
Ik wil het namelijk met u hebben over Newspeak, de taal die het regime, bestaande uit de partij/ideologie Ingsoc, afgeleid van English Socialist Party, invoert in Oceania, een van de superstaten in dit boek. En om die taal op een goede manier te kunnen linken aan het hier en nu, moet dat wel met de originele Engelse woorden.
Waarom dit momenteel zo relevant is? Ik werd laatst getroffen door een vreemd gevoel. Voor de zoveelste keer was er op tv/laptop, mijn persoonlijke telescreen zo u wil, een item over Trump en zijn adviseurs, de inner party. De onderwerpen waren alternative facts en fake news. Termen die we ondertussen te pas en te onpas tegenkomen. In mijn hoofd begon echter een langzaam proces op gang te komen, een proces dat zou leiden tot de herinnering die ik vandaag met jullie wil delen. In 1984 worden namelijk veel nieuwe en door Orwell verzonnen termen gebruikt, hiervoor heb ik er al een paar benoemd, maar de meest bekende als room 101, big brother of BB en doubleplusgood komen daar nog eens bij.
De termen waar het mij echter om gaat, zijn de termen: Misprint, malquoted en malreported. Deze drie termen betekenen in de basis hetzelfde; een foute weergave door de media van de mening of doelen van de overheid, in de ogen van diezelfde overheid. En dit is waar ik me zorgen begon te maken over wat er nu gaande is in de wereld en dan in het bijzonder in de Verenigde Staten en in ons eigen land.
Als we één ding hebben geleerd in onze millennia hier op aarde dan is het wel dat kennis macht is. En degene die gezaghebbend deze kennis verspreidt is misschien wel de machtigste. Het is dan ook niet voor niks dat ik mij ontzettend kan opwinden over het beknotten van de vrijheid van de media. Als de overheid zich actief met media gaat bezighouden, leidt dat enkel tot onheil. Dit is ook de reden dat in 1984 zoveel aandacht aan de manipulatie van de media, vooral ook manipulatie achteraf, wordt besteed.
En heel lang heb ik gedacht: ”Wat een onzin, feiten zijn feiten.” En natuurlijk, op het moment dat Winston, hoofdpersoon in het boek, wordt gemarteld en verteld wordt dat 2+2 ook prima 5 kan zijn, dacht ook ik, wellicht na foltering, zou ik andere feiten kunnen zien. Maar wat blijkt nu, heden ten dage is het doodnormaal dat politici willens en wetens leugens verspreiden en nog zorgwekkender, zelfs objectieve feiten, bijvoorbeeld uitspraken, opgenomen door verschillende televisiestations, ontkennen.
Onwillekeurig schoot even door mijn hoofd, wat nou als de politici in kwestie gelijk hebben en de heersende klasse die beelden van al die zenders achteraf heeft gemanipuleerd en aangepast. Maar misschien is dat wel een thought crime.
Hoe het ook zij, dat 1984 een meesterwerk is, daar zijn de meesten die het boek gelezen hebben, het wel over eens. Daarnaast, alleen al het aantal nieuwe woorden dat Orwell op deze wijze heeft toegevoegd aan de Engelse taal, laat zien dat de invloed van het boek tenminste op die manier groot is.
Ikzelf heb jaren gedacht dat de dystopische toekomst die Orwell schetste veel te onrealistisch was. Ik begin mij het laatste jaar echter wat meer zorgen te maken. Niet dat ik een grote angst heb voor welke Amerikaanse president of Nederlandse partijleider dan ook, veel zorgwekkender is dat de ostentatieve manipulatie van de (sociale) media door de samenleving wordt gezien als de normaalste zaak of zelfs helemaal niet wordt gezien. En hier komt de moeilijkheid, omdat de media vrij moeten zijn, kunnen we ook niet heel hard optreden tegen de manipulatie van nieuwsberichten. Men is tenslotte vrij om te publiceren wat men wil. Als we dit anders willen zien, dan zal er een instantie moeten komen die kan censureren en…. Jawel aanpassen of verbieden na publicatie. En daarmee is de cirkel van media manipulatie rond. En natuurlijk kunnen nu al sommige grootschalige en kwetsende leugens langs juridische weg worden gecorrigeerd, de grootste en meest wijdverbreide leugens kunnen echter nog steeds niet of moeilijk worden aangepakt.
Wat moeten we nu dan als kritische mediaconsument? Laten we beginnen met een breed aantal bronnen wanneer we media tot ons nemen. Zeker als het gaat om gratis media. Dat brengt me meteen bij een tweede punt, laten we vooral ook geld uitgeven aan onze nieuwsmedia zodat professionele journalisten en onderzoekers in ieder geval de grootste troep eruit wieden. Begrijp mij niet verkeerd, ook hier kan absoluut sprake zijn van vooroordelen en manipulatie maar de kans is doorgaans iets kleiner, en belangrijker, doorgaans weet u uit welke hoek de vooroordelen komen. Zo zal het niemand verbazen als de Telegraaf iets positiefs over rechtsere law and order partijen zegt of wanneer de Volkskrant de linksere partijen in het zonnetje zetten. Hier komt mijn eerste punt daan weer van pas. Tot slot, simpeler kan bijna niet, geloof niet alles wat u leest! Twijfel aan berichten die u vreemd in de oren klinken maar bedenk ook bij informatie die u logisch in de oren klinkt, dat het niet de waarheid hoeft te zijn.
Afsluitend ben ik het u eens wanneer u zegt dat u malreporting en malquoting nog iets enger vindt dan een individuele politicus die bewust valse of oneigenlijke informatie verspreidt. Maar het komt wel verdraaid dicht bij elkaar als een president of partijleider dit individu zijn. Als zij dit als persoon al doen en kennelijk goed vinden, is het maar een kleine stap naar Ingsocachtige media taferelen.
Jan van Run 